Ombudsman over probleem etnisch profileren: draai bewijslast om

De ombudsman heeft onderzocht hoe de overheid moet omgaan met klachten over etnisch profileren, las ik bij deze onafhankelijke instantie. De meest opmerkelijke uitkomst, volgens RTL, is het idee van de bewijslast omdraaien bij etnisch profileren. De burger mag verwachten, aldus het rapport, dat de overheid kan uitleggen op basis waarvan hij geselecteerd is en in hoeverre etniciteit daarbij een rol heeft gespeeld. Hiermee wordt voorkomen dat de burger zelf moet aantonen dat een uitkomst op basis van verboden etnisch profileren is gerealiseerd, iets wat gezien de black box van overheidsbesluiten vaak onmogelijk is. Sommigen zouden zeggen dat de AVG dit al eist.

Etnisch profileren is het gebruik van criteria als ras, huidskleur, nationaliteit, taal, geloof of afkomst bij opsporing of rechtshandhaving terwijl dat niet objectief te rechtvaardigen is, zo valt te lezen in het rapport “Gekleurd beeld” dat eerder deze week verscheen. Daarbij doet het er niet toe of dit de bedoeling was (zoals bij de toeslagenaffaire) of dat het een onbewuste bijkomstigheid is van bijvoorbeeld data-gedreven opsporing – dat de data een bepaalde wijk aanwijst, omdat de postcodes sterk correleren met een etnische verdeling. Waar het om gaat, is dat we als samenleving niet op basis van deze criteria willen handelen, ook al lijken ze goede voorspellers van het te bestrijden gedrag.

De reden is natuurlijk simpel: deze criteria zijn geen voorspellers.

Desondanks blijft het idee hardnekkig, met name nu we steeds vaker met data-analyses werken die dan objectief zouden zijn. Want ja, als uit de data blijkt dat criminelen vaker uit regio X komen, dan is dat een feit toch? Dan mag je daar best op sturen, toch? Nou ja, nee: je handelt dan omgekeerd, uit die data volgt niet dat mensen met afkomst uit regio X significant vaker crimineel zijn. Om eens wat te noemen. En zelfs als de correlatie beide kanten op klopt, dan nog heb je waarschijnlijk een onderliggende factor over het hoofd gezien. Net zoals ze in Maine al jaren het aantal echtscheidingen terugdringen door margarineconsumptie te bestrijden. De cijfers zijn overtuigend, immers.

Daar komt natuurlijk bij dat de AVG het gebruik van deze bijzondere persoonsgegevens eenvoudig verbiedt, tenzij met heel goede reden die wettelijk is vastgelegd (en met waarborgen). Nou, dat kun je vergeten.

En dan komen we bij het punt van de bewijslast. Inderdaad moet je normaal als burger aantonen dat je onrecht is aangedaan, en dat is lastig bij zoiets groots als een onderzoek naar uitkeringsfraude (want een fraudepercentage van 0,2% van de uitkeringen is natuurlijk een hele goede reden voor strikte handhaving, dit in tegenstelling tot zeg btw fraude die qua Europese omvang gelijk is aan het totaal van de uitkeringen in Nederland). Maar de AVG draait de bewijslast zelf al om, het voor mij cruciale artikel 5 lid 2:
2. De verwerkingsverantwoordelijke is verantwoordelijk voor de naleving van lid 1 en kan deze aantonen (“verantwoordingsplicht”).
Dit betekent dus dat je te allen tijde in staat moet zijn om uit te leggen hoe je tot bijvoorbeeld je keuze voor nader onderzoek bent gekomen. En dan mag het niet blijven bij mooie woorden over zorgvuldig gekozen datasets of historisch gevalideerde gegevens maar moet er echt een stappenplan bij, hoe kwam de conclusie tot stand en welke gegevens zijn daar precies bij gebruikt. Een simpele is “een willekeur-generator zegt bij 10% van de mensen `Nader controleren’ en dat was u”. Maar wat ook kan, is zeggen “we hebben alle uitkomsten gecorreleerd met etnische afkomst en zagen geen uitschieters”, daarmee toon je ook aan dat daar niet naar wordt gekeken.

Wat de meeste mensen willen, is gehoord worden en excuses krijgen als het misgegaan bleek:
De wijkagent kan als wit persoon nooit weten hoe het is. Maar hij kan wel zeggen: wat vervelend en naar dat dit u is overkomen. Dat hij mij het gevoel geeft: ik hoor u en zie u. Ik kan het niet oplossen, maar wel uw verhaal serieus nemen.
Helaas blijkt nou juist dát het moeilijkste om voor elkaar te krijgen. Maar misschien als we beginnen met die data-analyse en omgekeerde bewijslast, dat we dan de goede richting op geduwd worden.

Arnoud

Het bericht Ombudsman over probleem etnisch profileren: draai bewijslast om verscheen eerst op Ius Mentis.

Gerelateerde berichten:

• Veiligheid voor iedereen: Veiligheid op straat (09/11/23 10:21)
• Gebouwen in brand in Kirgizische stad Osj (11/06/10 14:43)
• Haagse politie discrimineert sterjournalist NU.nl (04/04/19 08:30)
• Tijs van den Brink verdedigt merkwaardig excuus in Op1 (13/05/20 16:15)
• Facebook —het grootste land ter wereld— is gemaakt om te profileren (ook etnisch) (23/06/16 08:45)

Reacties:

Er zijn nog geen reacties op dit bericht.