Terugblik meteo-tsunami

De slotfase van mei verliep ronduit zomers. Er sneuvelden diverse warmterecords. Toch was dat wat er gisteren langs de Nederlandse kust gebeurde, veel extremer. Langs vrijwel de hele westkust regende het waarnemingen van een serie opmerkelijk hoge golven die ineens vanuit het zuidwesten het strand kwamen oprollen. Het bleef niet bij waarnemingen. Er werden op verschillende plaatsen ook unieke beelden van gemaakt. Vrijwel zeker de eerste keer dat dit bijzondere natuurverschijnsel zo duidelijk is vastgelegd.

Actieve onweerslijn

Weerkundig gezien hadden we gisteren te maken met een situatie die we in Nederlandse zomers wel vaker zien. We bevonden ons in warme lucht die werd aangevoerd met een goed ontwikkelde zuid- tot zuidwestelijke stroming op grotere hoogte in de atmosfeer. Gekoppeld aan een warmtefront dat in deze stroming meekwam, ontstond er in de nacht van zondag op maandag een actieve lijn met onweersbuien. Een zogeheten squall-line met korte tijd zelfs een bow-echo in de onweerslijn. De buienlijn trok rond 5 uur langs de Zeeuwse kust waarbij het actiefste deel nog buitengaats bleef. In de uren daarna zou de kust van achtereenvolgens Zuid- en Noord Holland een fikse veeg mee krijgen van de snel passerende buienlijn. Om 7 uur lokale tijd had de lijn Den Helder bereikt. Hemelsbreed een afstand van 185 kilometer. Ofwel, de lijn bewoog zich voort met maar liefst ruim 90 km/uur.

90 km/uur

Tijdens het passeren van de lijn vertoonde de wind een opmerkelijk gedrag. Gangbaar bij de passage van een squall-line vanuit het zuidwesten is, dat het (meestal voordat het hard begint te regenen) plotsklaps hard gaat waaien uit een zuidwestelijke richting. Tijdens en vooral na de passage neemt de wind normaliter af om vaak ook wat te ruimen naar bijvoorbeeld west of noordwest. Gisteren stond er voor de naderende squall-line uit een tot matig aantrekkende noordoostenwind, die dus recht de buienlijn in waaide. Nog veel opmerkelijker was de matige tot krachtige noordoostenwind die achter de passerende buienlijn opstak. Dus voor de beeldvorming, als je op de pier bij Scheveningen had gestaan zag je in tien minuten tijd eerst een noordoostenwind van kracht 4, vervolgens korte tijd een harde zuidwestenwind, kracht 7, met uitschieters tot 90 km/uur, en daarna een vrij krachtige noordoostenwind, kracht 5. Je zou maar op zee zitten…

Plotselinge vloedgolf

Maar wat die zee betreft. Daar ontstond eigenlijk het meest opmerkelijk verschijnsel. De eerste meldingen van een plotselinge vloedgolf aan de kust van Zuid Holland kwamen om kwart voor 6 binnen. Sterker nog, in Rockanje werd schade gemeld. Allerlei voorwerpen tot en met een soort van houten gebouwtje werden door het snel opkomende water verplaatst. Er zijn zelfs volstrekt unieke beelden van gemaakt met de beveiligingscamera van Beachclub Havana. Daarop is te zien dat het waterpeil met tenminste 2 meter stijgt! Korte tijd later passeert de vloedgolf ondermeer Katwijk en IJmuiden. Ook in deze plaatsen worden tal van voorwerpen verplaatst, wordt soms schade gemeld, en… worden videobeelden gemaakt! Zeker op deze beelden, van Gerard Boukes in IJmuiden, is goed te zien hoe de vloedgolf noordwaarts trekt en ‘de stranden afwerkt’.

Spaanse variant: de rissaga

Het unieke verschijnsel is in Nederland wel eens vaker waargenomen, maar dan vooral op het IJsselmeer. In Lemmer is een plotselinge vloedgolf gezien in de zomers van 1984 en 2006, in beide gevallen ook tijdens een snel trekkende onweerslijn. Bekender nog is het verschijnsel in het Middellandse Zeegebied. In Spanje wordt de plotseling golf een Rissaga genoemd. Typisch komt het voor in de eerste helft van de zomer in combinatie met actieve onweersbuien.

Inversie

Het mechanisme dat de vloedgolf ofwel meteo-tsunami produceert, heeft enerzijds te maken met de snel passerende onweerslijn, maar heeft ook te maken met de opbouw van de atmosfeer. Noodzakelijk voor het optreden van de meteo-tsunami is een duidelijk aanwezige inversie nabij het aardoppervlak. Dat wil zeggen, en moet boven het wateroppervlak een luchtlaag zijn die beduidend kouder is dan de onstabiele warme lucht op wat grotere hoogte. Vanzelfsprekend komen we dit vaker tegen in de lente en voorzomer, als het (zee)water nog relatief koud is. Gisteren was de koude laag nabij het zeeoppervlak goed te zien in de berekende verticale opbouw van de atmosfeer te IJmuiden (5 uur lokale tijd).

Zeewater naar beneden geduwd

Wat er nu simpel gesteld gebeurt is het volgende. De snel trekkende onweerslijn veroorzaakt krachtige luchtdrukschommelingen. Dat was gisteren goed meetbaar. In de barogram van Katwijk zien we een plotselinge luchtdrukschommeling van tenminste 5 hPa. Dat is erg veel. In de weerkunde heet zo een snelle verandering wel een onweersneus. De schommeling wordt veroorzaakt door de krachtige dynamische processen in de bui. Snel opstijgende warme lucht maar ook snel dalende afgekoelde lucht. Het verklaart trouwens ook het al genoemde zeer opmerkelijke gedrag van de wind tijdens de passage van de onweerslijn. Bij het passeren van de onweerslijn loopt als het ware golf een van lage druk, direct gevolgd door een golf van hoge druk, en dan weer lage druk, over de koudere luchtlaag nabij het zeeoppervlak. Deze golf trekt met de buienlijn mee, in dit geval met 90 kilometer per uur. Daar waar de hogere druk passeert en drukt op de koude ‘zware lucht’ in de onderste luchtlaag, wordt het water naar beneden geduwd. Aan weerskanten komt het water juist omhoog: De meteo-tsunami is geboren.

Voortsnellende golf

Op open zee zal de amplitude van de vloedgolf misschien maar enkele decimeters zijn. Als de snel voortbewegende golf echter ondiep water bereikt en het strand oprolt, neemt de hoogte snel toe. Een bekend verschijnsel dat ook bij de tsunami (opgewekt door een zeebeving) altijd gebeurt. Dit natuurlijke proces heeft vooral te maken met toenemende wrijving die de voortsnellende golf ondervindt van de zeebodem. Daardoor gaat de aanvankelijk vrij lange maar vlakke golf steeds steiler staan. Uit de beelden van Rockanje is te zien dat het water er korte tijd minstens 2 meter hoger staat! Rockanje ligt overigens optimaal voor een zo groot mogelijk effect, het is een soort baai waar het hogere water zich kan ophopen. Samenvattend: in ons land komt een meteo-tsunami bij voorkeur voor in de voorzomer en liefst ook in de nacht of vroege ochtend. Dan is het effect van de koude laag nabij de grond immers maximaal.

Onweer hoorbaar op 80 km?

Er gebeurde overigens nog iets heel bijzonders gisteren, dat ook met een inversie heeft te maken. Gisterenavond laat kwam er vanuit het zuiden onweer opzetten. Eerder op de dag was er met een invallende noordwestenwind al koelere lucht binnengestroomd, maar op iets grotere hoogte was de zeer warme lucht nog aanwezig. Er was dus een duidelijke inversie. Toen ik gisterenavond om 11 uur nog aan het genieten was van de zwoele zomeravond, begon het in het zuidwesten herhaaldelijk heel zacht te rommelen. Het geluid was opmerkelijk en klonk veel dieper en lager dan ‘normaal’ onweer. Een blik op de bliksemkaart leerde, dat het helemaal nergens onweerde in de buurt. Maar bij Breda zat wel een actieve onweersbui. Het geluid van dit onweer kon zich onder de inversie over extreme afstanden verplaatsen, in dit geval over hemelsbreed 80 kilometer! Uit oorlogen zijn ook verhalen bekend over het geluid van bombardementen die tot op extreme afstanden hoorbaar waren. Ook toen moet er sprake zijn geweest van een duidelijke inversie.

Gerelateerde berichten:

• Zeldzame meteo-tsunami treft Nederlandse kust (07/06/17 13:01)
• Verschil van (ruim) 10 graden (03/06/19 15:10)
• Fris weekeinde (18/08/17 10:21)
• Nederlandse atmosfeer ook vandaag totaal oververhit (27/07/18 09:34)
• Kustconvergentie (21/08/16 13:31)

Reacties:

Er zijn nog geen reacties op dit bericht.