Leren van een oeroud bos

22/03
2017
Eigenlijk was het stom toeval. Tijdens werkzaamheid op Den Treek-Henschoten, een bijna 2000 hectare groot landgoed in de gemeente Leusden, stuitte een kundig archeoloog tijdens zijn gebruikelijke rondje hardlopen op een bloot gekomen veenlaag. Het donkere veen stak af tegen het verder overwegend witgele land en trok direct zijn aandacht. De archeoloog, de heer Jos bazelmans, haalde er andere archeologen bij om zijn ontdekking te delen. In de donkere veenlaag stuitte men op houtresten. Sterker nog, op complete boomstammen.

Zuidwesterstorm

Uiteindelijk zijn er maar liefst 160 dennenbomen uit de veenlaag te voorschijn gekomen. De bomen liggen vrijwel allemaal in noordoostelijke of oostelijke richting. Dat is interessant maar niet uitzonderlijk in het Nederlandse klimaat. Als het stormt zit de wind in 9 van de 10 gevallen in de zuidwest- of westhoek. Men vermoed dat de bomen direct na de storm zijn ingebed in het veen, en daarna spoedig zijn afgedekt door een dikke laag stuifzand. Dat alles zorgde ervoor dat de bomen betrekkelijk goed bewaard zijn gebleven. Al zijn ze bij opgraven wel kwetsbaar, er is toch veel informatie uit te krijgen.

13.000 jaar geleden

De eerste dateringen wijzen op een ouderdom van circa 13.000 jaar. Dat is tamelijk uitzonderlijk voor West-Europa. In totaal zijn er 14 locaties bekend waar bomen uit een vergelijkbare tijd zijn opgegraven. De boomstammen zijn in een dergelijk goede staat, dat zelfs de jaarringen nog zijn te ‘lezen’. Zo kan men behoorlijk nauwkeurig in kaart brengen, hoe het groeiseizoen van jaar tot jaar is verlopen. Daarbij kan men zelfs onderscheid maken tussen lente, zomer en najaar. Dus daar zal nog een schat aan klimatologische informatie uit kunnen komen! De meeste bomen hadden een leeftijd van 50 tot 80 jaar toen ze sneuvelden. De oudste den moet 167 jaar zijn geweest. De langste boom die men heeft gevonden meet maar liefst 18 meter.

Abrupte klimaatverandering

Inmiddels hebben tal van wetenschappers zich gebogen over de hoogbejaarde boomstammen. De eerste conclusies zijn buitengewoon interessant. En belangrijk! De reconstructie zou niet zozeer uitkomen op een zuidwesterstorm zijn (dat komt zoals gezegd wel vaker voor), maar op een plotselinge temperatuurdaling. Men vermoedt dat de zomertemperatuur in korte tijd moet zijn gedaald van 16 naar 10 graden. En dat de gemiddelde jaartemperatuur zelfs zou zijn gekelderd tot onder het vriespunt. Ter vergelijking, begin vorige eeuw was de gemiddelde jaartemperatuur circa 9 graden. Inmiddels zitten we op ruim 10 graden. Onder nul klinkt extreem of zelfs volstrekt ongeloofwaardig voor ons land. Tenzij er inderdaad een extreme klimaatschok is opgetreden.

IJstijden en glacialen

Zoals bekend zijn er in de (pre)historie bijna met de regelmaat van de klok ‘ijstijden’ voorgekomen. IJstijd is overigens een term die op verschillende manieren gebruikt wordt. In de geologie spreekt men wel van ‘ijstijdvak’ als periode waarin er op aarde ijskappen voorkomen, zoals bijvoorbeeld op Groenland. Een ‘glaciaal’ is een periode binnen een ijstijdvak waarin de aarde aanzienlijk kouder is. Glacialen worden (binnen en ijstijdvak) afgewisseld door interglacialen. De aarde bevindt zich nu in een interglaciaal, dat circa 12.000 jaar begon. De laatste glaciaal eindigde dus ruim 10.000 jaar geleden, het voorlaatste glaciaal eindigde 150.000 jaar geleden. Tijdens het voorlaatste glaciaal reikte het landijs tot in Nederland. Als erfenis hebben we onder meer de stuwwallen en de Utrechtse heuvelrug als beeldbepalende landschappen.

Eerste klimaatvluchtelingen

De reconstructie van de eeuwenoude bomen wijst op het einde van het laatste glaciaal als oorzaak van de bomensterfte. Plotseling werd het in ons land dus veel kouder, terwijl de wereld (aan het einde van het glaciaal) opwarmde! Zo’n 12.900 jaar geleden moet de glaciale ijskap op het Noord-Amerikaanse continent in een vrij kort tijdsbestek zijn gesmolten. Er kwam een enorme massa smeltwater vrij. Eerst stroomde het meeste water zuidwaarts om uit te komen bij de Mississippi-delta. Maar er ontstond ook een groot smeltmeer in het noorden van de huidige VS. Dit meer, het Agassiz-meer, brak plotsklap uit en stroomde bij New Foundland de oceaan in. De enorme massa zoet smeltwater zou de warme golfstroom aan banden hebben gelegd. Met als resultaat dat het ondermeer in Noordwest-Europa plotseling kouder werd in een opwarmende wereld. De toentertijd aanwezige bevolking (jagers en verzamelaars) zullen waarschijnlijk hun biezen hebben gepakt, omdat hun voedselbronnen plotseling verdwenen. Het waren wellicht de eerste klimaatvluchtelingen in de geschiedenis van Noordwest Europa.

Opnieuw bittere kou of oprukkend zeewater

Terug naar de 21e eeuw. De wereld warmt ook nu op en dat blijkt zeer snel te gaan. Ook nu reageren de ijskappen zoals die van Groenland. Netto verliest Groenland 200 tot 300 miljard ton ijs per jaar. Klimatologen buigen zich over de vraag, of het instromen van veel zoet water ook nu de warme golfstroom kan stil leggen of vertragen. Recente metingen geven aan dat de warme golfstroom (ook wel AMOC circulatie genoemd) inderdaad wat trager loopt. Of het systeem ook echt stil valt, is met geen enkele zekerheid te zeggen. Als het gebeurt, kan het wel in een kort tijdbestek gebeuren. Denk aan een periode van slechts enkele decennia. Toch lijkt het zeer onwaarschijnlijk dat we aan de vooravond staan van een klimaatramp als die van (bijna) 13.000 jaar geleden, met een plotseling intredend veel en veel kouder weertype. Een veel groter risico van de huidige verdere opwarming is de steeds sneller stijgende zeespiegel.

Bron: Trouw (www.trouw.nl/groen)

Datum: woensdag 22 maart 2017, 12:21
Bron: Meteo Consult
Categorie: Weer en Verkeer
Tags: Groenland, Leusden, Utrecht, Utrechtse Heuvelrug

Gerelateerde berichten:

Reacties:

Er zijn nog geen reacties op dit bericht.


Website by Web Chemistry